İranın orta kısmında yer alan Yezd eyaletinin yüzölçümü 73.467 km² -İran'ın en büyük 4. eyaletidir-, Yönetim merkezi olan ve eyalete adını veren Yezd şehri, İran'ın en eski ve tarihi şehirlerinden birisidir ayrıca kent Zerdüştlüğün önemli bir merkezidir.
Yezd, köklü bir geçmişe sahiptir. Tarih boyunca İpek Yolu üzerinde önemli bir ticaret merkezi olan bölgede MÖ 700'den beridir yerleşim olduğu tespit edilmiştir. İsmi, Sasani kralı Yezdgerd'e (421–339 MÖ ) ithafen verilen 'Yezdan Gerd' isminden kaynaklanmıştır.
Yunan tarihçileri ise Yezd'e 'Ayatis' demişlerdir. 600'lü yıllarda Müslümanlar tarafından ise ismi 'Dar'ül İbade' olarak değiştirilmiştir.642 yılında Müslümanlar'ın hakimiyetine giren bölge, 13. yüzyıl başlarında Cengiz Han ve Timur ordularının yıkımlarından çöllerle çevrili olduğunda kısmen kurtulabilmiştir.
Önemli ticaret yollarının üzerinde olmasının getirdiği zenginlikle kısa sürede tekrar mamur bir bölge haline gelmiştir. Venedikli seyyah Marco Polo 1272'de Yezd şehrine gelmiş bölgenin zenginliğinden ve ipek üretim merkezi olduğundan bahsetmiştir.
Zagros dağları'nın doğusunda yer alan eyaletin arazisi nispeten düzdür. Kuzeyinde Kevir Çölü, doğusunda ise Lut Çölü ile çevrelenmiş eyalet arazisinin ortalama rakımı 850 m.'dir. Fakat rakım Şir Kuh'da 4000 m.'ye kadar çıkmaktadır.
Eyalet sıcak ve kuru bir iklime sahiptir. Yaz aylarında az yağış alır yer yer kuraklık olayları görülür. Yılda ortalama yağış miktarı, 50–100 mm değerindedir. Mevsimler arası ve gece-gündüz arasında ısı farklılaşması oldukça değişkendir, en yüksek sıcaklık 45 C°, en düşük sıcaklık -20 C° dir. Gün içindeki ısı ortalaması, yıllık 11/9 – 20/7 C° arasında değişim göstermektedir.
Yezd ili 2270 hektar tarihi doku ve 6500 tarihi esere sahiptir. Bunlardan 1720’si milli eserler listesinde kayıt altına alınmışken 5’i UNESCO tarafından kayıt altına alınmıştır.
Yezd iline tarihinden dolayı İran Tarih Defteri adı verilebilir. İlde 4500 yıllık Eberkuh Çınar ağacı dünyada yaşayan en yaşlı varlıklardan biridir.
Tatihi Merkez Cami:
Yezd’in merkezindeki bu cami, İran’daki en büyük camilerden olmakla birlikte en uzun minarelere sahip olanı. İlk olarak Büveyhoğulları döneminde inşaa edilen cami, bügünkü devasa halini 1324 ve 1365 yılları arasında almış. Bugün burası İran’nın 14.yüzyıldan kalma en seçkin yapılarından ve halen ibadete açık.
İran mimarisinin güzide eseri olan caminin giriş kapısı baştan sona mavi ağırlıklı çinilerle kaplı. İçi de mozaiklerle süslü olan caminin 1365 yılından kalma Mihrabı da türünün en özellerinden. 48 metre uzunluğu 6 metre genişliği ile İran’daki en uzun minarelere sahip olan caminin içindeki gamalı haç desenleri, sonsuzluğu, doğumu ve ölümü simgeliyor.
Tarihi Kent Dokusu:
UNESCO’ya göre bir şehir olarak Yezd, dünyanın en eskilerinden. 2000 kerpiç Kaçar evi, hemen hemen her evin tepesinden yükselen badgirler (rüzgar kuleleri), daracık, patika gibi sokaklar ve çöl atmosferi şehir merkezinin alamet-i farikası. Şehir merkezinde mutlaka yapılması gereken şey ise şehre olabildiğince hakim bir binanın çatısına çıkıp çöl üzerinde badgir tarlası manzarasını seyretmek.
Ateşkede:
İ.Ö. 470 yılından beri yandığına inanılan ateşiyle bu ateş tapınağı Zerdüştlük dinine inananlar için çok önemli bir inanç merkezi. Giriş holündeki küçük bir pencereden görülebilen ateş, 1174’de Zerdüştlerin kutsal şehri Ardekan’a getirilen ateş, 1474’de Yezd’a, 1940’da da bu ateş tapınağının içine konulmuş. Araba bir bir rahip gelip ateşi besliyor. Ayrıca hemen yanında Zerdüştlük hakkında bilgi edinebileceğiniz minik bir müze var. Burası 08.00-12.00, 15.00-18.00 saatleri arasında Cumartesi’den Perşembe’ye ziyarete açık.
Tarihi Kehrizekler:
İranlılar 2000 yıl boyunca bitkileri sulamak ve içme suyu dağıtımı yapmak için kehriz denilen kanallar kazmışlar. Yağmur sularının %90’ı yer altındaki rezervlerde biriktiğinden, doğru noktalarda kazılan bu kanallardan geçen içilebilir ve kullanılabilir temiz yeraltı suları İran’da halen alternatif su kaynağı olarak kullanılıyor. Ayrıca kehrizler gibi diğer tarihi su taşıma ve stoklama teknolojileri hakkında enteresan bilgiler için 2000’de açılan Su Müzesi var.
Twitter'da Takip Ediniz. https://twitter.com/Irna_Turkish
2012